Þegar ég ræði við íþróttafólk, hvort sem það eru afreksíþróttamenn eða almenningur, þá hef ég tekið eftir því að ef ég spyr um íþróttina þá vill fólk almennt byrja áþví að segja mér frá árangrinum sem það hefur náð. Ég skil það svo sem; ég var líka á þeim stað sem íþróttamaður á árum áður. Með námi mínu og þjálfun, sérstaklega almenningshlaupum, hef ég þó tekið eftir því að það er eitt sem oft gleymist. Það er sjálf upplifunin sem situr á hakanum!
Við verðum stundum svo upptekin af því að ná ákveðnum árangri að við gleymum því oft að við stundum íþróttir eða hreyfingu af því að okkur þykir það skemmtilegt. Eða réttara sagt, þá ættum við að stunda hreyfinguna eða íþróttir af því okkur þykir það skemmtilegt.
En er það alltaf raunin?
Í námi mínu í íþróttasálfræði í Bandaríkjunum var mikið rætt um þessa pressu sem ungmenni upplifa um árangur í íþróttaiðkun sinni.
Pressan kemur einkum frá foreldrum og þjálfurum.
Þegar foreldrar sækja börnin að lokinni æfingu eða keppni er oftar einblínt á úrslit frekar en upplifun. Foreldrar vilja oft benda börnunum á hluti sem þau mættu gera betur eða þau segja þjálfurunum fyrir verkum. Þetta hefur orðið til þess að iðkendur finna fyrir pressu um að standa sig til að eiga möguleika á að komast í háskólanám, á íþróttastyrk eða til að komast að hjá atvinnumannaliði í þeirri grein sem þau stunda.
Margir sem sitja í stúkunni telja sig vera sérfræðinga í því hvernig eigi að spila íþróttina eða hvernig eigi að bera sig að við framkvæmd hennar. Ungmenni í Bandaríkjunum eru til dæmis í auknum mæli farin að stunda íþrótt sem heitir Lacrosse.
Lacrosse er liðsíþrótt sem leikin er með sérstökum lacrosse-stöngum og lacrosse-bolta. Leikmenn nota netkörfu á enda stangarinnar til að bera, senda, grípa og skjóta boltanum í átt að marki. Ungmennin sem höfðu flutt sig úr hefðbundnum íþróttagreinum á borð við körfubolta, hafnarbolta eða amerískum fótbolta yfir í þessa íþrótt voru spurð af hverju þau hefðu fært sig um set. Í svörum þeirra kom fram að ástæðan var oft sú að foreldrar vissu lítið um íþróttina eða reglurnar og gátu því lítið spurt umgengi eða sagt til um hvernig ætti að framkvæma hitt og þetta. Spurningin sem börn fóru því að heyra meira af var: „Hvernig var?“ eða „Skemmtirðu þér vel?“
Að sama skapi var erfiðara að einblína á eina ákveðna stöðu fyrir hvern leikmann í lacrosse. Þótt erfitt sé að áætla með vissu þá er talið að um 10 milljónir íþróttameiðsla eigi sér stað á hverju ári í Bandaríkjunum. Aukningin hefur verið mest á meðal ungra íþróttamanna. Helsta ástæðan er sú að þegar ungur íþróttamaður þykir efnilegur í ákveðinni stöðu í sinni íþrótt þá fær hann nánast eingöngu að æfa þá stöðu. Þetta gerir það að verkum að krónískir verkir fara að segja til sín þar sem ofálag verður á ákveðna vöðvahópa eða liði.
Í starfi mínu sem ráðgjafi hef ég einnig orðið vör við það að íþróttamenn virðast oft hafa „gleymt“ helstu ástæðu þess að þeir stunda eina ákveðna íþróttagrein frekar en aðra. Allt í kringum þessa íþróttamenn er krafa um árangur. Hún kemur líka frá þeim sjálfum.
En hvaðan kemur þessi krafa?
Jú, vissulega getum við sem þjóð státað af ótrúlegum árangri þegar kemur að alþjóðlegum árangri í mörgum íþróttum. Við eigum heimsmeistara, heimsmethafa, Evrópumeistara, Norðurlandameistara og fjölmarga landsmeistara í ýmsum félagsliðum um allan heim.
Erum við að ganga oft langt í þjálfun og þá helst sérhæfðri þjálfun hjá ungu íþróttafólki?
Eigum við að leyfa börnum að njóta sín lengur í hinum og þessum íþróttum? Ég held að helsta ástæðan fyrir þessum undraverða árangri sé einfaldlega sú að ungir iðkendur hafa fengið tækifæri til að stunda margar íþróttagreinar. Það gera þeir til að skemmta sér og njóta þess að vera með vinum sínum. Þetta hefur skilað því að íslenskt íþróttafólk hefur fjölþættan grunn til að standa sig vel í þeirri íþrótt sem það síðan velur sér að leggja áherslu á.
Að gera slíkt væri eins og ef mamma hefði hellt yfir kennarann minn í foreldraviðtali í grunnskóla
Eftir að ég kom til baka úr náminu og hélt áfram að þjálfa hlaupahóp, sem ég hafði verið með áður en ég fór utan í námið, ákvað ég að prófa að einblína á upplifun frekar en árangur. Ég hvatti fólk til að taka þátt í almenningshlaupum og keppnishlaupum af því að það væri skemmtilegt. Þegar ég hitti iðkendur mína að loknu hlaupi vildu flestir byrja á því að segja mér tímana sína.
Þótt gaman er að vita um bætingu í íþróttum þá vildi ég frekar beina sjónum að upplifuninni og spurði: „Var gaman?“
Í fyrstu urðu flestir hissa á spurningunni. En að stuttum tíma liðnum rann upp fyrir fólkinu að árangurinn var ekki aðalatriðið heldur áhuginn á greininni og upplifunin af því að stunda íþróttina. Fólk á að njóta þess að stunda íþróttir og líða vel á meðan það æfir. Eins á iðkendum að líða vel eftir æfingu.
Á mínum yngri árum fékk ég tækifæri til að stunda hinar ýmsu íþróttir. Þegar ég valdi mína íþrótt var mamma ótrúlega viljug að mæta á öll mót með öllum hinum foreldrunum. Ég man ekki eftir því að hafa heyrt eitthvert foreldrið öskra á dómara eða skipa þjálfurunum mínum fyrir verkum.
Að gera slíkt væri eins og ef mamma hefði hellt yfir kennarann minn í foreldraviðtali í grunnskóla.
Foreldar hvöttu okkur stelpurnar áfram í liðinu og fögnuðu með okkur þegar vel gekk. Ég man líka enn þann dag í dag eftir því hvað þau voru dugleg að spyrja hvort þetta hafi verið gaman.
Það skiptir máli að við hreyfum okkur eða keppum í íþróttum af því okkur þykir það skemmtilegt. Rannsóknir sýna nefnilega að ef iðkendum líður vel á meðan þeir stunda sína íþrótt þá hugsa þeir á jákvæðari hátt. Því fylgir líka oft betri árangur. Og þegar jákvætt hugarfar og góð upplifun fara saman aukast líkurnar áþví að iðkendur stundi sína íþrótt lengur.
Fjölmargar rannsóknir sýna jafnframt að þátttaka ungmenna í skipulögðu íþróttastarfi dregur úr líkum á að þau leiðist út í frávikshegðun. Skipulagt íþrótta- og tómstundastarf er því almennt talið hafa víðtækt forvarnargildi gegn vímuefnaneyslu, ofbeldi og afbrotum. Að auki er þátttaka í íþróttum talin hafa áhrif á betri líðan, meiri sjálfsvirðingu, jákvæðari líkamsímynd og betri námsárangri.
Að þessu sögðu er það augljóst að við eigum að hætta að einblína á árangur barnanna á íþróttavellinum og spyrja þess í stað:„Hvernig var?“
